Hafıza

Tureng'le bir başıma oynadığım bu oyunu seviyorum. Hafıza sözcüğüne takıldım bu kez... Hafıza, aslında Arapçadan, "hıfz" kökünden geliyor. Koruma, saklama, sakınma, akılda tutma anlamına geliyor. Saklama yeteneği ya da daha modern bir işitme için "bellek" de deniliyor. Arapçadaki birçok sözcük gibi hıfz da bereketli. Hafız, hafıza, hıfz, hıfzısıhha, mahfaza, mahfuz, muhafaza, muhafazakâr, muhafız sözcükleri de aynı kökten geliyor.

Hafıza geliştirme tekniklerinde "mnemonic" denilen bir şey var mesela. Tuhaftır, Mitolojide neredeyse her şeyin bir Tanrısı vardır ya illa. Meğer "Mnemosyn" adlı bir hafıza tanrısı varmış. Hafıza titanı olarak da geçiyor. Hafıza ve hatıranın son bulmuş şekli diye geçiyor. Mnemosyn, Uranus ve Gai'nın kızıymış. Zeus'la 9 gece beraber olmuş ve 1 yıl sonra da 9 tane kızı olmuş bu 9 gecenin hatırası olarak. Kızların adları Cleio, Euterpe, Thaleia, Melpomene, Terpischore, Erato, Polyhymnia, Urania ve Calliope. Aynı zamanda yeraltı dünyasında akan bir nehrin de adıymış ki, bu nehirden içenler (yeniden doğmaya hazırlanan ölüler) geçmiş yaşamlarıyla ilgili her şeyi hatırlarlarmış. Bir hatırlama tekniği olarak menmonic de, hatırlanmak istenen şeyin daha kolay akılda tutulabilmesi için oluşturulmuş dizge, cümle ya da ne ise o oluşturulan şey, bu yolun kullanılması imiş.

Aslında sözcük de aşağıda tureng yollu çağrışımları da bütünüyle ilginç. Hafıza dediğimiz şey neredeyse sadece insanı değil makineyi de var eden şey. Ama mesela makinelerde geçerli olan "hafıza silme" insan için, en azından bilerek yapabileceği bir şey olmadığı için geçerli değil. Tabii insan da geçici ya da kalıcı hafıza kaybı yaşayabiliyor. Temelde hafıza kaybına verilen ad "amnezi". Yani sözcüklerin temsil ettiği fikirleri tanıma ve anımsama yeteneğinin tamamen kaybolması. Tıpçılar bunun temelde beynin az kullanılmasından dolayı zamanla kaydetme işleminin azalması ve gittikçe de bir şey tutulamaz olduğunu da söylüyorlar. Aslında anlamı üzerinden bakıldığında "amnezi" tek başına bile ilgiye değer bir konu. Yani bir hastalık olmasının ötesinde, kavramsal olarak da... Kaldı ki görsel hafıza, işitsel hafıza, fiili hafıza, uzamsal hafıza ve anlamsal hafıza gibi farklı türlere de ayrılıyor.

Gelgelelim bu hafıza zaman zaman aynı nedenle güçleniyor zaman zaman yavaşlıyor, zaman zaman arıza yapıyor. İlginç şeylerden birisi de "hafızayı silen ilaç". Sahiden de 2007 yılında bilim insanları böyle bir ilaç bulmuşlar. Haber şöyle geçmiş:

Bilim adamları, insanların hatırlamak istemedikleri kötü anıları diğerlerinden ayırıp kötü etkilerini silen bir ilaç geliştirdi. Harvard ve McGill Üniversitesi bilim adamalarının buluşu, "Journal of Psychatric Research" adlı tıp dergisinde yayımlandı.

Hasta belli bir anıyı hatırladığı sırada enjekte edilecek "Propranolol" adlı ilaç hakkında konuşan McGill Üniversitesi’nden Prof. Karim Naan, insanların eski anıları hatırladıkları sırada, anıların hafızada kayıtlı olmadığını, ancak daha sonra kendisini tekrar hafızada depolamak zorunda kaldığını belirtti.

Tabii hatıra silinmiyor aslında ama o kötü hatıranın bıraktığı acı ya da duygusal etkiler siliniyor. Genellikle insanı yaralayan da bu aslında.

Mesal bu hafıza temizleme konusu da öyle. Bilgisayar ve benzeri araçlarda, yani bir hafıza/bellek kartı olan araçlarda, ne zaman temizleme yapmak gerekiyor? Tabii ki virüs vb. durumlar halinde. Virüs, ağırlıklı olarak dışarıdan gelen bir şey. Ki bununla ilgili de şöyle bir tanımlama açıklayıcı oluyor aslında:

Bilgisayar virüsü, kullanıcının izni ya da bilgisi dahilinde olmadan bilgisayarın çalışma şeklini değiştiren ve kendini diğeramların dosyaları içerisinde gizlemeye çalışan aslında bir tür bilgisayar programıdır.
Terim genelde kötücül yazılım (malware) dedilen geniş bir alanı ifade etmek için kullanılsa da, gerçek bir virüs aşağıda belirtilen iki görevi gerçekleştirmek durumundadır.
Kendini çoğaltmalı
Kendini çalıştırmalı (yürütmeli)

İşte, insan da aslında bütün bunlara başka bir gözle baktığında birtakım şeyler daha kolay, düzenlenebilir ya da çözülebilir hale gelebilir. Çünkü sonuçta makinenin işleme mantığını kuran da insan ve insan da bir tür makine... Hafıza'dan yola çıkıp nerelere gidilebiliyor. Daha kocaman bir "toplumsal hafıza" konusu var ki... Tam olarak olmasa da gün gelip nitelikli bir "amnezi" hastası olacak, ona dönüşecek şekilde, pek çabuk unutuyoruz yaşadıklarımızı...

Dilbilimde kullanılan anlamsal hafızaya da takıldım. Pek esaslı duruyor:

ANLAMSAL BELLEK

Konu alanlarının kavramları, olguları, genellemeleri, kuralları depolanır. Okulda öğrendiklerimizin çoğu bu bellekte saklanır. Anlamsal bellek bilgiyi hem görsel, hem de sözel olarak kodlanmış ve birbirlerine bağlanmış olan ağlarda depolar. Hem görsel hem de sözel olarak kodlanan bilginin hatırlanmasının daha kolay olduğunu savunuyor psikologlar. Bu nedenle öğrenciye de bilginin bu şekilde verilmesinin faydalı olacağını rahatlıkla söyleyebiliriz. Anlamsal bellek önerme ağları ve şemalardan oluşmuştur. Anlamsal belleğe gelen bilgiler bu yapı içinde depolanmaktadır.

a.) Önerme Ağı:

Birbirine bağlı olan fikirler, kavramlar, ilişkiler setidir. Önerme doğru ya da yanlış kabul ettiğimiz bilginin en küçük parçasıdır. Örneğin; “ocak ayı yılın ilk ayıdır.” Bu cümlede iki önerme vardır. 1. ocak bir aydır. 2. yılın ilk ayıdır.

Bilgiyi hatırlamak için aşina olduğumuz ifadelere, cümlelere ya da zihinsel resimlere dönüştürürüz. Bu ağ ile bilgi biriminin hatırlanması ilişkili olduğu diğer bilgi birimlerinin hatırlanmasını tetikler, uyarır ve biz bu ağın farkında olmaksızın, bilgiyi anlamlı bir bütün halinde hatırlarız (anderson, 1990) örneğin; birey kendi anadilini konuşurken dil yapısına ve kurallara dikkat etmeden konuşabiliyorsa uzun süreli bellekten de bilgiyi hatırlarken, bu önerme ağının farkında olmadan hatırlayacaktır. Bu durumda anlaşılıyor ki uzun süreli bellekte bilgiler ilişkiler ve ağlarla birbirine bağlanmış düzenli bir şekilde saklanmaktadır. Bu, ilişki ağı kişinin bilgiyi alıp olduğu gibi depolamadığını da gösterir. Aksine birey bilgiyi kendisine göre organize etmektedir. Kısacası, bilgiyi işleme kuramına göre birey, bilginin pasif alıcısı değil, kendi anlamasını, öğrenmesini aktif olarak organize eden varlıktır.

Şu linkten "insan belleği" başlığıyla fazlasıyla bilgi almak, ordan başka kanallara açılmak mümkün... http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nsan_belle%C4%9Fi

Genel fiili hafıza virtual memory
Genel fotoğrafik hafıza photographic memory

Genel geçici hafıza kaybı
black-out

Genel görsel hafıza
visual memory

Genel güçlü hafıza
retentive memory

Genel hafıza geliştiren
mnemonic

Genel hafıza geliştirme sistemi
mnemonics

Genel hafıza ile
by memory

Genel hafıza kaybı
loss of memory

Genel hafıza kaybı
memory loss

Genel hafıza kaybı
black out

Genel kuvvetli (hafıza)
retentive

Genel kuvvetli hafıza
retentive memory

Genel tahsis edilmiş hafıza
assigned memory

Genel toplumsal hafıza
public memory

Genel ulusal hafıza
national memory

Genel uzamsal hafıza
spatial memory

Askeri hafıza kapasitesi
memory capacity

Bilgisayar hafıza aygıtı
flash drive

Bilgisayar hafıza kartı
flash memory card

Bilgisayar hafıza kartları
memory cards

Bilgisayar hafıza problemi
memory problem

Bilgisayar hafıza silme
memory deleting

Bilgisayar hafıza silme
memory deletion

Bilgisayar hafıza temizleme
memory deletion

Bilgisayar kompakt disk salt okunabilir hafıza
compact disk read only memory

Bilgisayar usb hafıza çubuğu
thumbdrive

Bilgisayar usb hafıza çubuğu
usb flash drive

Dilbilim anlamsal hafıza
semantic memory

Elektrik ana hafıza ünitesi
main memory

Elektrik devirli hafıza
circulating storage

Elektrik ek hafıza
overlay

Elektrik hafıza hücresi
memory cell

Medikal geçici hafıza kaybı
temporary memory loss

Medikal geçici hafıza kaybı
temporary memory lapse

Medikal hafıza kaybı
memory loss

Medikal hafıza kaybı
blackout

Medikal hafıza kaybı
memory lapse

Medikal hafıza kaybı
amnesia

Medikal hafıza silen ilaçlar
memory-erasing drugs

Medikal hafıza silme
memory erasing

Medikal hafıza zayıflığı
dysmnesia

Müzik akor hafıza açkısı
chord memory switch

Müzik ton hafıza seçme düğmeleri
tone memory selector buttons

Otomotiv canlı hafıza
keep alive memory

Otomotiv dış dikiz aynası pozisyon kontrolleri ve hafıza devreleri
outside mirror position controls and memory circuits

Otomotiv hafıza kontrolleri
memory controls

Otomotiv okunabilir hafıza
read only memory

Otomotiv otomatik hafıza
auto-store

Otomotiv programlanabilir okunabilir hafıza
programmable read only memory

Otomotiv silinebilir programlanabilir hafıza
erasable programmable read only memory

Psikoloji hafıza kaybı korkusu
amnesiphobia

Siyasal toplumsal hafıza
social memory

Siyasal toplumsal hafıza
public's memory